30 juni - Blokfluitensemble Brisk speelt virtuoze en hartstochtelijke liedbewerkingen
de Broederenkerk 15 - 16 uur
BRISK bestaat uit: Susanna Borsch, Alide Verheij, Marjan Banis en Bert Honig
BRISK is een term uit de Engelse Consortmuziek. Deze aanduiding voor tempo en sfeer komt veel voor in de muziek van Purcell, Locke en tijdgenoten. Het woord betekent, levendig, wakker en snel. En dat is ook precies wat BRISK recorder quartet Amsterdam is: een energiek, inventief en vernieuwend ensemble.
Alle mogelijkheden van het blokfluitkwartet worden voortdurend verkend en uitgebreid. Het aanbod van BRISK is opmerkelijk divers. Oude en nieuwe muziek wisselen elkaar voortdurend af. Het kwartet maakt bewerkingen van onbekend oud repertoire, en speelt ook erg veel nieuw voor hen gecomponeerd werk. Onverwachte muzikale combinaties en een vleugje humor creëren nieuwe luisterervaringen. De pers prees het spelplezier en de virtuositeit van het ensemble.
BRISK heeft een enorme verzameling blokfluiten die door bouwers uit de hele wereld speciaal voor hen gemaakt zijn. Een concert van BRISK is dan ook spectaculair om naar te kijken.
De groep presenteert bijzondere projecten met de meest uiteenlopende gasten. Daar zijn bekende namen uit de oude muziekwereld bij, maar ook specialisten uit het nieuwe muziek circuit. Deze programma’s zijn een unieke aanvulling op het Nederlandse kamermuziek aanbod.
BRISK werkt veel samen met kunstenaars uit andere disciplines zoals, acteurs, regisseurs, filmers, schrijvers en vormgevers.
BRISK treedt ook graag en vaak op voor kinderen. Met diverse succesvolle kindertheaterproducties bereikte het kwartet een groot jong publiek.
Het ensemble is met oude en nieuwe muziek op meer dan tien cd’s te beluisteren, die allemaal zeer goede kritieken kregen.
Contact met het publiek is heel belangrijk voor BRISK. Dat gebeurt door een ontspannen presentatie van de concerten, en door ontmoetingen vooraf met het publiek. De groep geeft ook vaak workshops, en stimuleert daarmee het contact tussen de professional en de amateur.
"De blokfluit moet in de allereerste plaats de menselijke stem imiteren", omdat zij dat zo goed kan. Dat schreef Sylvestro Ganassi in 1535.
Het nieuwe kwartetprogramma van Brisk is een caleidoscoop van Spaans en Portugees repertoire dat gebaseerd is op vocale muziek. Liederen zonder woorden worden uitgevoerd op een indrukwekkende verzameling blokfluiten in alle soorten en maten. BRISK speelt muziek uit de late middeleeuwen en de renaissance: hymnezettingen van Ortiz en Victoria, en virtuoos versierde liedbewerkingen van onder meer Coelho, Carreira en Cabézon. Maar er klinken ook nieuwe bewerkingen van romantische muziek en van fadomuziek, hartstochtelijk en melancholisch. Gijs Levelt, trompettist van de Amsterdam Klezmer Band, schreef de introductie en de finale voor dit programma, gebaseerd op een Sefardische melodie.
Over de titel van het programma
Canção(Portugees voor ‘lied’) is de titel van een compositie van de Portugese organist António Carreira. Dat virtuoze stuk is eigenlijk een eenvoudig liedje met uitgebreide versieringen. In 1535 schreef Silvestro Ganassi dat de blokfluit in de allereerste plaats de menselijke stem zou moeten imiteren, juist omdat hij dat zo goed kan. Voor deze musicus en muziektheoreticus was zang boven alles verheven, en instrumentalisten moesten dat ideaal zoveel mogelijk proberen te benaderen. Voor BRISK is dat een vertrouwde praktijk. In dit programma zijn het vocale en het instrumentale nauw met elkaar verweven.
Canção
Gijs Levelt (1973) Romanza Belinfante (2016)
Francisco Guerrero (1528-1599) Todo quanto pudo dar
Juan del Encina (1468-1529/30) Señora de hermesura
Juan de Anchieta (1462-1523) Con amores, la mi madre
Fernando Obradors (1897-1945) Con amores, la mi madre
uit: Canciones clásicas españolas
Diego Ortiz (c.1510-c.1570) Sumens illud ave
Juan Vazquez (c.1500-c.1560) Ay Ay
Dom Pedro de Cristo (c.1550-1618) Tristis est anima
António Carreira (c.1520/30-c.1591) Canção a quattro glosada
Pedro de Escobar (c.1465-na 1535) Sumens illud ave
Francisco de Peñalosa (c.1470-1528) O lux beata trinitas
Sanctorum meritis
Toek Numan (1971) Vientos Ibéricos (2017)
Hernando de Cabezón (1541-1602) Dulce memoriae
Antonio de Cabezón (c.1510-1566) Por un plasir
Gijs Levelt (1973) Romanza Belinfante
Over de inhoud van het programma
In een schitterend gekalligrafeerd koorboek uit de eerste helft van de 16e eeuw dat bewaard is gebleven in de kathedraalbibliotheek van Tarazona, staan hymnezettingen die bedoeld waren voor het gebruik in kerkdiensten door het kerkelijk jaar heen. In die verzameling staan composities van onder meer de Spanjaard Francisco de Peñalosa en de Portugees Pedro de Escobar.
Sumens illud ave van Escobar is geschreven voor de Mariavespers, en gebaseerd op een couplet uit Ave maris stella, een gregoriaanse Mariahymne uit de 9e eeuw. Deze hymne was zeer populair in de middeleeuwen en de renaissance en vormde de basis voor veel composities. De prachtige melodie komt nog een keer terug in dit programma, want ook Ortiz maakte er polyfone zettingen over.
De Cancionero de Palacio is een muziekmanuscript dat is samengesteld tussen de jaren 1470 en 1520. Het was waarschijnlijk in gebruik aan het hof van Ferdinand van Aragón en Isabella van Castilië. In het manuscript staan liederen van onder anderen Juan de Anchieta en Juan del Encina. BRISK koos uit die verzameling twee liederen die als één geheel achter elkaar worden uitgevoerd samen met een lied van Francisco Guerrero. Het zijn korte, indringende en krachtige composities.
Diego Ortiz, geboren in Toledo, was componist en muziektheoreticus. Ortiz werd beroemd door zijn Trattado de Glosas uit 1553. Dit traktaat bevat naast talloze voorbeelden van de versierings- of diminutiekunst, zoals versierde passages en cadensen, ook omspeelde chansons. Niet alleen klinkt er werk van deze componist zelf, BRISK heeft de aanwijzingen van Ortiz ook enthousiast toegepast op twee vocale composities van zijn tijdgenoten: de Spanjaard Juan Vazquez en de Portugees Dom Pedro de Cristo.
Antonio de Cabezón was onder meer de muziekleraar van de latere Filips II, een van de kinderen van Isabella van Portugal en Karel V. Antonio's zoon Hernando was hoforganist bij Filips III. Ook zij bewerkten beiden graag chansons en madrigalen. De diferencias van Antonio die BRISK voor dit proramma koos, zijn gebaseerd op Pour un plaisir van Thomas Crecquillon. Hernando schreef differencias over het chanson Doulce Mémoire van Pierre Sandrin.
Intermezzo
Door de toevoeging van de bewerking van een lied uit de 20e eeuw, ontstaat er een verbinding tussen verschillende tijden. Meer dan vier eeuwen na Juan Anchieta (1450-1523) schreef Fernando Obradors (1897-1945) in zijn bundel Canciones clásicas españolas ook een versie van Con amores la mi madre. BRISK maakte hiervan een eigen arrangement: opnieuw een omspeeld lied.
Twee nieuwe composities
Gijs Levelt (*1973) maakte een introductie en een finale die geïnspireerd zijn op Sefardische liederen. Hij zegt daarover:
"Mijn oma aan moederszijde was een Belinfante en daarmee stam ik onder andere af van Joseph Cohen Belinfante die in het jaar 1526 vluchtte uit Lissabon, en van Meïr Chaim Cohen Belinfante die zich in 1689 als eerste Belinfante in Nederland vestigde. De Sefardische Belinfante-familie is zeer uitgebreid, met verschillende takken: mijn oma maakte deel uit van de ‘journalisten-tak’, met bijvoorbeeld de bekende journaliste Emmy Belinfante. Ook is er een tak met vooraanstaande musici, onder wie Aron Cohen Belinfante en zijn zoon Abraham die in 1875 de muziek verzorgden voor de viering van het tweehonderdjarig bestaan van de Portugese synagoge in Amsterdam, maar ook Abrahams kleindochter Frieda, 'de eerste vrouwelijke dirigent van Nederland' en verzetsstrijdster, en meer recent Joost Belinfante, die het lied Nederwiet van Doe Maar schreef en zong. Sinds hun komst hebben de Belinfantes een wezenlijke bijdrage geleverd aan het joodse culturele leven van Amsterdam en de Nederlandse samenleving in het algemeen. Romanza Belinfante is een klein eerbetoon aan eenieder die om welke reden dan ook huis en haard verlaat, een nieuw leven opbouwt in een hem of haar vreemd land, en al doende een unieke bijdrage levert aan deze ontvangende samenleving."
Toek Numan (*1971) schreef voor dit programma een op de Portugese fado geïnspireerd stuk. Hij zegt daar zelf over: "Typisch voor de fadomuziek zijn de intense zang met karakteristieke versieringen, en als basis van de begeleiding veelal de Portugese gitaar en de klassieke gitaar, eventueel uitgebreid met andere instrumenten. In mijn stuk wil ik spelen met de afwisseling van melodische solo rubato-momenten en ritmische passages. Om de ritmische gitaarbegeleiding te vertalen naar blokfluitkwartet wil ik experimenteren met de percussieve mogelijkheden van de blokfluit, waarbij niet per se wordt geblazen, maar eerder getrommeld op losse onderdelen.
Vragen die ik mezelf verder stelde: wat maakt fadomuziek tot fadomuziek? Hoe essentieel is de (meestal vrouwelijke) stem? Hoe roep je met een blokfluitkwartet het saudade gevoel op? Wat creëert dat onmiskenbare, doordringende melancholische gevoel?"