Wat is spiritualiteit?
Voetbal als een parabel voor ons geestelijk leven
Pater Wil Boerkamp, nu in een sabbatsjaar, spreekt hier als parochiaan aan het woord.
Wie spiritualiteit wil doorgronden
Zo iemand kan bij voorbeeld heel goed naar het hele voetbalgebeuren in zijn totaliteit kijken. Ascese, jezelf pijn doen, zwoegen, voor niets te veel heen en weer lopen op het veld of in je eentje te lang solistisch met de bal blijven dribbelen. Dat alles werkt niet in het voetbalstadion en ook niet daarbuiten in de spiritualiteit van het gewone leven.
Wees daarentegen aanspeelbaar, leer weg-bewegen, vrij lopen en laat de bal het werk doen. Zo kun je voetbal zien als een parabel voor ons geestelijk leven. Een van de geheimen van het voetbal is: de bal doet het eigenlijke werk. De bal leidt de dans - de titel van een essay in bijlage Trouw van K.Waaijman n.a.v. de Europese kampioenschappen.
De wedstrijd wel goed leren lezen
Je moet zelf als deelnemende voetballer de wedstrijd wel goed kunnen lezen. De kunst betreft het overzien van het geheel èn voor de detailproblemen de juiste oplossing vinden. Het is de kunst van het juiste moment. Dat moet je aanvoelen. Beschikbaar zijn, je aandienen op het juiste moment.
Ook spiritualiteit is een poging er te zijn in de wisselvalligheden van het gewone leven. Je zelf soms vrij-spelen, vooral na een tegenvaller, een burn out of in sabbat om aanspeelbaar te zijn voor je medespelers als broeders en zusters in het leven.
Momenten waarop bepaalde beslissingen worden genomen die geluk brengen zijn ook in het geestelijk leven van grote waarde. Ascese (in-oefening) wordt dan mystiek. Genade neemt dan de overhand over onze beslissingen. Al ons gezwoeg krijgt dan in eens een adembenemende lichtheid.
De bal doet het eigenlijke werk
Een van de geheimen van het voetbal is dat de bal het eigenlijke werk doet. De bal moet dus snel en eindeloos rondgaan en niet jij zelf als voetballer. Eén keer raken is de kunst. Het is alsof de bal de beweging bepaalt en de dans leidt. Alsof het beeld tijdens het beeldhouwen beweegt onder de handen van de kunstenaar en uiteindelijk zo vorm krijgt en te voorschijn komt. Alsof de viool de violist bespeelt en alsof de schrijver van de roman wordt gestuurd door zijn personages, zo wordt de voetballer gestuurd door de bal.
Al die voorbeelden geven een doorkijk op spirituele processen. Aanvankelijk willen we namelijk alles zelf doen. Maar ook op de geestelijke weg die je gaat zal eens het besef doorbreken, dat de bal het eigenlijke spel maakt. Die speling is wezensnoodzakelijk voor jezelf.
Spiritualiteit is weliswaar een proces dat dat zijn eigen inzet vraagt. maar het echte werk begint, wanneer het spel met mij (zelf) aan de haal gaat. Je leven krijgt uiteindelijk vorm als je tijdens je levensloop het idee oploopt van een pelgrimage. Jij maakt de tocht maar gaandeweg maakt de weg jou ook. Je bent slechts pelgrim in het leven en je kunt je leven alleen maar vorm laten krijgen, want je hebt jezelf niet gemaakt. Je bent slechts gave en geheim, die uitnodigt je opgave op het juiste moment en op de juiste plaats te vervullen.
Spiritualiteit is meer dan alleen maar oefening
De laatste eeuwen was spiritualiteit veel meer een soort werkvoetbal. Je sjouwde je rot op het godsdienstige veld en het haalde weinig of niet zo veel uit. Zo stond in de laatste eeuwen de hoeveelheid van de oefeningen in de godsdienst centraal en niet de kwaliteit.
Een ‘Onze Vader’ bidden met heel je aandacht en eerbied kan meer doen dan het hele brevier bidden.
Spiritualiteit bestond vroeger maar al te vaak uit jezelf pijn doen, ook zelfs letterlijk met de karwats, afzien van en zwoegen bij het leven. Het grootste probleem in onze tijd is dat die in-oefening van de godsdienst bij velen bijna helemaal is weggevallen en ontbreekt, zodat we het kind met het badwater lijken te hebben weggegooid. Gelukkig komt er tegenwoordig wat meer ruimte voor mystiek, zelfs in de beleving van relaties, huwelijk en gezin.
Laat de ‘Levende’ de bal hanteren en het spel maken.
Daar gaat het om. Leren weg-bewegen van jezelf en van je egoïsme, egocentrisme en tegelijk God daarmee in het centrum van je leven laten komen. Ruimte scheppen voor Hem die ons vestigt en grondt, die het hart vormt van de wereld: schep ruimte. En zo komt er ruimte voor God, die voortdurend in alle omstandigheden de grond van ons wezen vormt.
Weg-bewegen en vrijlopen voor God
In de spiritualiteit speelt het weg-bewegen een grote rol net als in het voetbalgebeuren. Om te beginnen in de onderlinge omgang van mensen met elkaar. Zo zijn we altijd geneigd iemand te hulp te snellen, maar je moet afstand nemen voor God, jezelf onthechten, loslaten, de andere kant opkijken. Het zit er bij ons zo diep in dat we te hulp moeten snellen.
Je moet eerder weg-bewegen en vrij gaan lopen om aanspeelbaar te zijn voor God en dat tart juist ons geweten. Dit weg-bewegen en vrij-lopen speelt dus ook in onze omgang met God een grote rol.
Ongemerkt dromen wij van een soort God die te hulp schiet, maar afstand nemen, vrij-lopen voor God, je terugtrekken, aan zijn lot over laten, dat zijn in onze ogen allemaal kwalijke zaken. Zeker als het over God gaat. En toch moeten wij meer bewegen en vrij lopen voor God.
Ook de hele schepping moet vrij komen en verlost worden van zichzelf.
De joods-christelijke mystiek leert ons daarentegen de hele schepping te zien als een terugtrekkende beweging van de ‘Oneindige’, zodat er ruimte komt voor de schepping zelf.
Laudato Si, geprezen zij de Heer, zegt paus Franciscus in navolging van het grote ‘Lied van de schepping’ van Franciscus zelf.
Het hele voetbalgebeuren geeft ons spiritueel te denken, wanneer je ziet hoe een speler gaten trekt op het veld voor een teamgenoot, zodat deze de ruimte krijgt om een mooie actie te maken, bij voorbeeld in de vorm van een doelpunt. Een tegenvaller, vrije tijd, een burn out of sabbat in je leven kan zo maar omslaan in een gunstig moment, zodat er eindelijk eens iets fundamenteels met je kan gebeuren, zodat je leven een totaal nieuwe wending krijgt, die je zelf van te voren niet hebt kunnen bedenken.
‘En un momento dado’ van Kruif
“Er zijn eigenlijk geen bijzonder momenten. Alle momenten in het leven zijn ‘gegeven momenten’, net als in het voetbal. De kunst is dat je er bent, op tijd bent en op de juiste plaats bent”, zei Kruif in een van zijn interviews.
Dat is ook een grondregel in de spiritualiteit. Als je goed kijkt en nadenkt, is alles je gegeven. Het is alleen de kunst deze genadige momenten niet over het hoofd te zien. Er niet overheen leven dus, want iedere seconde is een gave, een genademoment, “en un momento dado”, zei Kruif en daarmee basta!
Voetbal als parabel voor het geestelijk leven.
Voetbal mag en kun je dus zien als een parabel voor ons geestelijk leven. Het is een van de belangrijkste bij-zaken op deze wereld, zei de Paus Johannes Paulus II. Hebben katholieken soms ook meer gevoel voor creativiteit en voor het totale voetbalgebeuren? Zo hoorde ik een voetbaldeskundige deskundige zeggen. Hebben overwegend Katholieke landen ook niet het vaakste gewonnen?
Ook Jezus haalde zijn voorbeelden uit het alledaagse leven van zijn volk. Voetbal is zo wisselvallig als het leven zelf. Met die wisselvalligheid proberen wij zo goed mogelijk om te gaan. Het is er op of er onder, winnen of verliezen, ten onder gaan en er door heen komen. De kunst is er te zijn. Beschikbaar zijn. Vrij staan. Laat de bal het werk doen. Beweeg mee.
Wat is spiritualiteit?
Breed opgevat is spiritualiteit de zoektocht naar zin in het leven. Soms krijg je het en soms moet je het geven. Een kwart van de Nederlanders zoekt hier uitdrukkelijk naar, net als naar spirituele taal om daarover te kunnen spreken en na te denken. Ouderen van nu leren dat vaak niet meer en staan vaak sprakeloos in geloofsgesprek. Niet zo zeer vanwege gebrek aan catechese, maar omdat het ten diepste gaat over mystieke ervaring en spiritualiteit.
Het betrekkelijke nieuwe woord ‘spiritualiteit’ is al veertig jaar ingeburgerd in ons alledaags taalgebruik. Er zijn in Nederland momenteel wel drie miljoen spiritueel zoekenden - vaak alleengaanden ofwel singles - net als er ook zwevende kiezers zijn in de politiek. De kern van spiritualiteit vormt het zoeken naar het/ de ‘Onvoorwaardelijke’ en ’Onuitsprekelijke’ en daar vorm aan geven in het dagelijks bestaan, het ‘geestelijk leven’.
Vgl. het laatste populaire boek: “Lokroep van het Onuitsprekelijke” (2015) over spiritualiteit, van Karmeliet Kees Waaijman, hoogleraar spiritualiteit van het Titus Brandsma Iinstituut, in gesprek met een oosterse religie-journaliste.
Bovenstaand artikel is mijn eigen samenvatting van een populair artikel in de vorm van een essay ‘Voetbal en spiritualiteit’ van K.Waaijman in de bijlage van Trouw in mei 2016 n.a.v. de Europese voetbalkampioenschappen. Ook zijn essay is weer een weergave van een artikel uit Speling, tijdschrift voor bezinning oftewel spiritualiteit.
Het gaat telkens over de onderstroom van het alledaagse leven en het wil de hedendaagse Christen bij de tijd brengen (aggiornamento van het Concilie). Speling (www.speling.nl )staat voor diepgang, heeft ook oog voor mystiek en kunst en is telkens speels en verassend. De vier afleveringen van 2015 gingen over het goede, ware, schone en de zin in dit alles.