Indrukwekkend, het passieverhaal op Palmzondag en op Goede Vrijdag, de Matheus Passion, gevolgd door het paasverhaal, het lijden en de herleving, door vele getuigen bevestigd. Met lijden hebben wij moeite in onze tijd.
Het dagblad Trouw van Goede Vrijdag opent met het bericht dat het gebruik van zware pijnstillers, vooral oxycodon, met bijwerkingen, fors gestegen is hier in Nederland en dat dit gebruik in de VS danig uit de hand is gelopen; de verslaving eraan is fors toegenomen en kan zelfs dodelijk zijn.
Trouw biedt meer, namelijk een interview met de Belgische psychiater Dirk de Wachter. Deze stelt dat wij in onze tijd moeilijk raad weten met ongemak, pijn en leed. De cultuur van de leukigheid is te zien op Facebook: pure illusie, schijn. De psychiater ziet de andere kant van de werkelijkheid en heeft het er maar druk mee. Ongemak, pijn en leed wordt gezien als ziekte - en daar moet toch een pilletje voor zijn. Zo worden antidepressiva nu massaal geslikt. Verdriet en lijden echter horen bij het leven en hoeven niet meteen als depressie of ziekte geduid te worden.
Het zijn de religies en de grote filosofen die het lijden zin geven en daardoor draagbaar maken. Iets verderop in de zelfde krant noemt filosoof Piet Winkelaar Lao Tse, Mozes, Socrates, Jezus, de mystica Hildegard van Bingen en de Indiase dichter Rabindranath Tagore. Ik voeg er aan toe: psychiater Gustav Jung. Ziekte, pijn en leed horen bij het leven; het begint al bij de barensweeën.Zonder pijn geen leven.
Het paasfeest is begonnen bij het Joodse Pesach: de tocht van de slavernij naar de autonomie, ja, maar wel na een tocht "door een woestijn van hoop en pijn" (psalm 91). Het 'heidense' paasfeest viert de lente, het feit dat de graankorrel die gestorven is, weer nieuwe vrucht voortbrengt. Zo moet het ook gaan. Ons paasfeest viert dat er leven is na de dood van het lichaam, zij het een ander soort leven in een ander soort lichaam.
In de paasnacht wordt Genesis weer gelezen, het meesterwerk in de wereldliteratuur; geen biologie- of geschiedenisboek, een theologisch boek. Het vertelt ons dat de mens eens probleemloos bij God was, maar dat de mens op de aarde aan het werk werd gezet. De mens moest werken, zich bewust worden van goed en kwaad, en van zijn eigen voortplanting. Men noemt dit wel 'de zondeval'.
Dan moest en moet de mens de terugweg vinden: terug naar God. Onderweg leert de mensheid en de mens; zijn bewustzijn groeit, de mens beseft waar hij vandaan komt en waar hij weer heen moet; zijn vermogen tot leven groeit. Jung noemt dit het proces van individuatie, individu worden, dat levenslang doorgaat - "door een woestijn van hoop en pijn". Zo is het menselijk leven; wij zijn geen engelen.
Die weg was en is lang; de mens kent ook dwaalwegen. Een wegwijzer was nodig, Jezus Christus, om de mens de weg naar God te wijzen, terug naar het vaderhuis. Dit noemt men wel 'de verzoening', maar God heeft geen verzoening nodig, de mens heeft een wegwijzer nodig, hooguit verzoening met zichzelf, met wie hij werkelijk is.
Onderweg komen wij verdriet, pijn en leed tegen, iets waar wij nu moeite mee hebben: 'Graag een pilletje, dokter!' Maar juist door verdriet, pijn en leed kunnen wij meer gerijpte mensen worden.
Jesaja zegt (in de lezing van Goede Vrijdag): "Een man van smarten, door het lijden gerijpt" (Jes. 53, 3). Wijzer geworden, milder geworden, meer individu, minder massamens (zegt filosoof Ortega Y Gasset), sterker geworden, spiritueler geworden, dichter bij God, dichter bij die vonk in onszelf.
Wij hebben hulp, aan elkaar en aan God. De interviewer van psychiater De Wachter vraagt: "Wat is een goede manier om te lijden?" De Wachter: "Daar kan ik kort over zijn: samen." De zin van het lijden, zegt hij, "verschijnt in de ogen van de vragende medemens". Hiermee citeert hij onvermeld de filosoof Levinas, die het gelaat van God ziet in de lijdende medemens. Wij zijn, hier op aarde, de handen en voeten van God. Wij kunnen met elkaar de pijn delen, het leed verzachten, bij verdriet troosten.
We hebben meer hulp: "Engelen zendt Hij alle dagen - om hem tot vaste gids te zijn. Zij zullen hem op handen dragen - door een woestijn van hoop en pijn" (GvL 651, naar psalm 91). Wij hebben nog meer hulp: Jezus belooft ons een Trooster te zenden (Joh. 14, 15 ev; 15, 26; 16, 7 ev). Op naar Pinksteren!
Vooralsnog: een Zalig Pasen!
Frans, parochiaan van de Broederen.