Poes leest mee over Paulus.
Trooster die met wond're krachten ... bijstaat wie in leed versmachten ...
Na het vertrek van Jezus versmachtten de apostelen en andere leerlingen van Jezus in leed. Zij voelden zich verloren, alleen gelaten. Zij sloten zich op, bang om ook vervolgd te worden door de joden of de romeinen.
Tot Pinksteren. Ineens overwonnen zij hun angst en werden zij moedig. Zij traden naar buiten, Petrus als eerste. Wonderlijk, wat die Heilige Geest tot stand kon brengen!
We lezen erover in De Handelingen der Apostelen. Dit bijbelboek stond de gehele tijd sinds Pasen op het leesrooster. Dit staat op de Gerarduskalender, voor wie die heeft. Begin er anders gewoon in te lezen: een zeer boeiend boek! Overtuigend is erin beschreven hoe moedig de apostelen zijn geworden, hoeveel zij gereisd hebben en hoe zij de eerste christengemeenschappen geticht hebben; ook hoe die te werk gingen: zij deelden alles met elkaar.
We lezen er ook in dat de Heilige Geest vaker is uitgestort over de eerste christenen, ook na Pinksteren, ook over de niet-joden, in de taal van toen 'de heidenen' genoemd. Dit was voor de apostelen het teken, een teken Gods, dat niet alleen de joden, maar ook de heidenen, dus alle mensen geroepen waren tot het doopsel en tot het delen van de tafel. Dus, zo concludeert in elk geval Paulus, geldt nu de oude joodse wet niet meer. Wie dit wil, die houde zich daaraan, maar voor christenen was deze wet - strenge spijswetten, strenge straffen, besnijdenis - niet van toepassing. Houd je wel aan de toenmalige wereldlijke wetten, zei hij er pragmatisch bij.
Paulus
Paulus is de hoofdpersoon in dit boek. Wat die man allemaal heeft afgereisd, en dat met de vervoersmiddelen van die tijd: enorme afstanden. Zoiets doe je niet als je niet overtuigd bent van de opstanding van Christus en van zijn boodschap.
Zoals gezegd, lees ik hier nu een boek over. Poes leest mee, zoals u kunt zien. Het is:
o Paulus, Onze liefste Vijand, door Karen Armstrong; vertaald, Hollands Diep / Overamstel, Amsterdam 1016.
Dit boek staat, uiteraard, vol met voetnoten die verwijzen naar de Handelingen en naar de brieven van Paulus. Nu lees ik het boek zo, dat ik eerst maar eens die Handelingen ben gaan lezen. Toen er een hele reeks voetnoten stond die naar de brief aan de Galaten stonden, ben ik die eerst gaan lezen. Vervolgens de brief aan de Tessalonicenzen; nu ben ik beland in de brieven aan de Korintiers. Zo kom ik ook nog eens soepel door die brieven heen, namelijk met veel meer kennis van de achtergrond ervan.
Hij schreef aan die gemeenten een brief als hem berichten bereikten dat er problemen waren. Weet je die, dan snap je die brieven beter omdat je de context kent. Zo pleit hij in de Korinte-brieven voor meer gelijkheid en naastenliefde, in plaats van te streven naar meer macht en rijkdom.
Het Romeinse Rijk
Dit was de context. Een enorm rijk, streng hierarchisch opgebouwd, met een keizer aan het hoofd. Deze werd gezien als een zoon van de goden en als zodanig verplicht vereerd. Zijn wetten waren ook godddelijk van aard; nu ja, dan houd je je er wel aan, in elk geval de romeinen.
Er was meer. Rondom en onder die keizer stonden de senatoren, de gouverneurs en andere hoge functionarissen. Daaronder stonden weer hun assistenten. De opbouw en cultuur van het rijk bracht met zich mee dat iedereen probeerde zo hoog mogelijk op te klimmen in de hierarchie. Iets harder uitgedrukt: een wit voetje te halen door 'likken naar boven' - en door trappen naar beneden. Er was extreme ongelijkheid in dit rijk: een kleine rijke en machtige elite en een groot, arm en machteloos volk. Sociale voorzieningen waren er niet - wel belastingen. Hooguit kon je als arme in de gunst zien te komen van een rijke - door 'diens hielen te likken', je land te geven, je arbeid te geven voor wat geld - slavenarbeid.
Er was meer: een groot leger. Dit was extreem wreed. Denk niet dat de kruisdood een zeldzaamheid was, nee, er moeten honderden kruisen gestaan hebben overal in het rijk. Werd men begraven na een kruisdood? Welnee, overgelaten aan de gieren en later de honden; die zaten gewoon te wachten. Dat Jezus wel begraven werd, dit was een grote bijzonderheid, waarvoor Pilatus dan ook eerst toestemming moest geven.
Men sprak van "De Pax Romana": de vrede in de romeinse stijl. Vertaal: onderwerp u nu maar en betaal maar belasting, duld ook de bezettende troepen maar, dan heb je verder nergens last van.
Het Koninkrijk van God
De Pax Cristi, de vrede van Christus die we elkaar toewensen, ziet er heel anders uit. De stijl van leven en vooral ook samenleven die Jezus heeft gepredikt verschilt in alle opzichten van de cultuur van het Romeinse Rijk. Het was deze leer die Paulus predikte; de christelijke gemeenschappen waren het eerste teken van de komst van dit rijk.
De romeinen, de elite ervan dan, ergerden zich hieraan. 'Wij hebben al een zoon van god: de keizer. Jezus, de Zoon van God? Die veroordeelde misdadiger? Kom nou toch! En wat beweert die man allemaal? Dat kan toch niet pluis zijn!'
Paulus preekte vooral voor de armen, niet voor de elite. Zijn leer is heel sociaal: help elkaar, geef aan de armen wat je hebt, deel alles met elkaar, leef als gelijken, ondersteun de zwakkeren, leef zelf sober. Paulus bleef, zo benadrukt hij her en der, zijn eigen brood verdienen als tentenbouwer met, vermoedelijk, een mobiele werkplaats, werktent. Veel van zijn preken moet hij al werkend in die tent gegeven hebben.
Dit verontrustte de rijken en de machtigen, deels ook de joden. Herhaaldelijk wordt beschreven dat hij moest vluchten. Uiteindelijk werd hij ook gevangen genomen. Als romeins staatsburger beriep hij zich op de keizer en zo werd hij per schip, met bewakers, naar Rome gebracht. Hier mocht hij zijn proces in vrijheid afwachten. Hij was wel zo slim geweest om zich altijd netjes aan de romeinse wetten te houden en om de gelovigen aan te sporen dit dan ook maar te doen. Hij was dus moeilijk vervolgbaar, maar wekte wel veel irritatie bij de machtige en rijke elite. Moedig ging hij door met zijn prediking, van plaats naar plaats reizend. De Atlas van de Bijbel, die ik hier heb, laat al die reizen met lijnen en strepen zien.
Nu naar onze tijd
Wat zou Paulus nu gepredikt hebben? Zonder twijfel hetzelfde, ik herhaal: help elkaar, geef aan de armen wat je hebt, deel alles met elkaar, leef als gelijken, ondersteun de zwakkeren, leef zelf sober. Paus Franciscus zegt hetzelfde; hij voegt hier nog aan toe: leef duurzaam. Anders gezegd: onttrek je naar vermogen aan de moderne 'keizer' van het vervuilende consumentisme en aan het ongelijkheid scheppende kapitalisme; leef sociaal en sober.
Onze predikers
Naast uiteraard de paus en onze pastores, hebben we hier in Nederland ook een "Theoloog des Vaderlands", nu Claartje Kruijf, en een "Denker des Vaderlands", nu René ten Bos. In Trouw van donderdag 17 mei komen ze beiden aan het woord. De aanleiding en context is de Monitor Brede Welvaart van het Centraal Bureau voor Statistiek, die net verschenen is. Deze laat zien dat Nederland best welvarend is, maar beslist niet duurzaam (zuinig, sober) leeft. Ook staat er in dat onze rijkdom negatieve gevolgen heeft voor het milieu en voor andere landen.
Claartje Kruijf schrijft dan dat zij zich is gaan bezinnen. Als rechtgeaard theoloog kijkt zij dan naar de spirituele kant hiervan. We moeten ons herbezinnen op de relaties met onze medemensen, naasten en verren, op de aarde, op het leven, dus op onszelf. Alles hangt met elkaar samen, dus wat wij doen, ook in onze 'kleine handelingen', heeft invloed op het geheel. Dus: minder broeikasgassen, minder afval, eenvoudiger leven.
Paulus zou tevreden zijn.
René ten Bos pakt het wat aardser aan. De VVD zal best tevreden zijn, zo zegt hij: welvaart, prima - duurzaamheid, nu ja ... Als rechtgeaard filosoof verwijst hij dan niet naar Paulus, maar naar Karl Marx (ook filosoof, geen econoom), die heeft laten zien hoe het kapitalisme werkt. Dit wentelt de kosten af op anderen, de lager opgeleiden, de vrouwen, de arme landen, de toekomstige generaties; niet minder op de natuur - onze insecten verdwijnen in rap tempo en dit kan het hele bio-systeem schaden. Zo pleit ook Ten Bos voor herbezinning, voor meer duurzaamheid en houdbaarheid, dus voor meer soberheid - zoals ook de paus doet.
Paulus zou tevreden zijn.
Frans, parochiaan van de Broederen.