Franciscaans leiderschap

Jaap schreef:

• “Als het wassen van andermans voeten”, Ten Have 2013 &
• ”Adem”, Ten Have 2014.

Jaap was voorheen de adjunct-directeur van Dagblad De Stentor.

Diaken Marc Brinkhuis spreekt een woord van welkom

De Broederenkerk is verbonden met Sint Franciscus van Assisi. De kerk is immers gebouwd door Franciscanen, mede vandaar de naam “Broederen”.

We gaan op weg met Franciscus over leiderschap, niet alleen over een dagblad, maar veel breder bezien.

Citaten over leiderschap

Er is een dagboek gevonden van Dag Hammerskjöld, destijds Secretaris-generaal van de VN. Daarin is te lezen: “Je bent niet de olie, je bent niet de lucht; je bent de ontsteking, het licht, de lens.”

Franciscus vroeg: “Heer, wat moet ik doen?”

Franciscus zei: “De leider mag zich erop beroemen … de voeten van de medebroeders te wassen.”

Mozes: “Wie ben ik dat ik …?”

Winston Churchill zei: “Neem besluiten in een oneven groep, waarbij drie al te veel is.”

De heilige Benedictus heeft gezegd: “De abt luistert. Daarna neemt hij het besluit.”

Johan Cruijff: “Uiteindelijk maken de anderen je tot leider.”

Generaal Dick Berlijn: “geef het goede voorbeeld.”

De directeur van Shell: “Je gaat onderuit door je slechtste eigenschap; je beste eigenschap doet er niet zoveel toe.”

Ik zeg:

Een wereld van veel nadenken? Het gaat vanzelf!

Vijf en twintig jaar lang gaf ik leiding aan redacties … aan kikkers in een kruiwagen … Als journalist sta je langs de lijn, je je ziet, onder andere leiders, je oordeelt. Ik zocht naar bronnen van inspiratie. Deze vond ik in het christelijke geloof en met name bij Franciscus van Assisi.

Franciscus was een nogal a-typische leider; hij werd ook wel “dwaas” genoemd. Toch wordt tot op heden zijn graftombe bezocht. En zie: iedereen was en is blij met de naam die de huidige paus gekozen heeft: Franciscus. Die naam staat voor authenticiteit, voor soberheid en kwetsbaarheid. Zo wilde en wil ik ook wel omgaan met mensen, ook leiding geven, wetend dat leiding geven ook iets doet met jezelf, met wie je bent.

Je hebt een goed innerlijk kompas nodig. Dit vond ik bij Franciscus. Hij leefde aan het eind van de Middeleeuwen, in een tijd van onzekerheid en verandering – net zoals wij nu meemaken in onze tijd van flexwerk en van snelle elektrotechniek in plaats van – of naast – de nu traag aandoende papieren krant.

Franciscus was niet uit op leiderschap, noch op het stichten van een orde. Hij zette zelf als individu een stap en inspireerde zo anderen. Deze gingen hem volgen. Ja, een leider wordt gevolgd … en bemopperd. Er ontstaat een haat-liefde-verhouding. Immers, een leider volgen is veilig, maar ook irritant. Je ziet ook dat leiders de mensen snel vervelen, vooral in de politiek zie je dit. Men verbindt zich tegenwoordig niet meer zo, terwijl ‘gezag’ tegenwoordig fors onder druk staat. Weet dus dat leiderschap tijdelijk is en zal veranderen. Stop dus ook tijdig, zoals bijvoorbeeld Nelson Mandela deed, maar ook Franciscus en zijn eerste helpers deden.

De moderne leider is, als het goed is, minder ‘de manager’ en meer ‘de geestelijk leider’.  Een goede leider probeert te dienen, te dragen en te doen – en het leven te bedanken. Iedereen kan dit doen, of althans leren. Ik dacht erover na in een klooster in Velp, tijdens het ochtendgebed waar ook de gasten aanwezig waren, vroeg in de ochtend dus. Ik dacht aan Mozes en kwam zo op de volgende ...

... trits over leiderschap:

(1)    Trek voor ons uit,

(2)    ga met ons mee &

(3)    blijf ons steunen in de rug.

Dus:

(1)    ‘Doe iets dat wij niet durven’ – zo formuleerde Franciscus het ook.

(2)    Blijf dus onder de mensen – sta er niet ‘boven’ maar ‘tussen’.

(3)    Heb geduld en houd dapper vol.

Ook de volgelingen vragen om

(1)    iemand om te volgen,

(2)    gezien en gehoord te worden, verantwoordelijkheid te kunnen nemen &

(3)    iemand die met hen meedenkt.

Leiderschap … Visie, vergezicht … en twijfels: ‘zeker weten’ is er niet bij.

Namen uit de mand

Bij de ingang stond een mand; gevraagd werd daar je naam op een briefje in te gooien. Jaap trekt nu drie namen uit de mand en vraagt deze mensen naar voren te komen. Het zijn Jan, Jacques en Bas.

Wat maakt iemand voor u een leider?

• Iemand die sterk is
• Iemand die dingen samen doet.
• Iemand die ook zijn kwetsbaarheid laat zien.

Kent u zo iemand uit uw omgeving?

• Ja, wijlen mijn werkgever, van een familiebedrijf. Hij ging voor zijn mensen uit.
• Ja, mijn grootvader! Hij was sluiswachter bij een brug in de Maas en is beschreven door Anton Koolhaas.
• Iemand van nu? Ik geloof niet zo in beroemdheden. Het gaat om het contact van mens tot mens immers. Nu? Ja, de paus!

Muzikale pauze

Organist Arno Stieber speelt een Ouverture van Isfrid Kayser.

Deel 2

Franciscus leefde in de tijd van de kruistochten. In zijn tijd waren er ook oorlogen tussen de stadsstaatjes in  Italië. In een ervan heeft hij meegevochten, waarna hij krijgsgevangene werd. Hij werd vrijgekocht en kwam weer thuis, maar als een andere Franciscus. De ‘Vrolijke Frans’ was verdwenen. Hij keek kritisch naar de kerk van zijn tijd en zag dat deze was vastgeroest in macht en geld. Om na te denken zwierf hij door de natuur. Zo kwam hij ook onderaan de heuvel waar de armen en de melaatsen leefden. Hen ontmoette hij, kuste hij zelfs – ongebruikelijk en riskant – en hij wilde bij hen blijven.

In een oud kerkje hoorde hij bij het kruis een stem: “Herstel mijn kerk!” Dit ging hij letterlijk doen, onder protest van zijn vader. Dit conflict leidt tot een breuk met zijn vader; hij stapt ‘uit het systeem’. Hij trekt zijn deftige kleren uit, midden op het marktplein, en trekt een pij aan. Hij stapt uit zijn sociale groep en wordt een individu, zeer tegen de tijdgeest in. Hij gaat zwerven en bedelen, wil met rust gelaten worden, wordt een dwaas genoemd.

(1)    Hij trok voor ons uit, niet wetend waarheen te gaan, geheel authentiek: een goed voorbeeld dus.

(2)    Hij kreeg volgelingen die hem tot leider maakten.

(3)    Zijn stijl van leiding geven werd: dienen.
Zie ook onze paus. Je werkt niet voor jezelf maar voor anderen; je bent ondergeschikt.
Zeg dit maar eens tegen een moderne woningcorporatie of een grote school …

Steeds meer volgelingen kreeg hij. Er kwam behoefte aan regels, die hij niet gaarne instelde: “We moeten niet met woorden liefhebben maar met daden.” Hij zag het risico van leiding geven: het streelt je ego, je kunt je macht misbruiken, je kunt ontsporen. Dit had hij al snel in de gaten.

Hij ontmoette ook een vrouw van adel: Clara van Assisi, die ook zeer tegen de tijdgeest in wilde leven. Hij zocht een klooster voor haar en haar volgelingen.

Namen uit de mand: Margaret, Ria en Wim

Hoe ziet u leiderschap?

• Trouw zijn, liefdevol, inspirerend
• Een visie hebben, een beeld voor ogen hebben
• Zoals Ghandi en de Dalai Lama

Wat irriteert u bij sommige leiders?

• Te veel mannelijke eigenschappen
• Te weinig dienstbaarheid

Muzikale pauze

Arno Stieber speelt de Aria uit de Pastorale van J.S. Bach.

Koffiepauze – met dank aan de inschenkers

Deel 3

In de pauze vernam ik nog een voorbeeld van leiderschap: Jezus! Hij was het grote voorbeeld voor Franciscus. Beiden leefden zonder bezit – in scherpe tegenstelling tot de rijke en machtige kerk van die tijd.

Van Franciscus meld ik nog dat hij deelnam aan een vredesmissie – in plaats van een kruistocht – naar de islam. Ook zijn diervriendelijke omgang met de natuur – zie onze Dierendag op Franciscus’ naamfeest. Voorts zijn manier van omgang met de mensen van zijn orde: als ‘smeerolie’. Organisaties kunnen immers stroef worden en vastlopen, ontsporen zelfs.

Ik kom dan tot

• dienen,
• dragen &
• doen.

Dienen: niet in de zin van ‘kruiperig zijn’ maar in de zin van: je onderschikken aan het geheel.

Dragen: zelf en voor anderen.

Doen: Ja, juist ook wat je niet gewend was: melaatsen verzorgen.

Twee belangrijke elementen wil ik nog noemen:

(a)    Tegenspel bieden en

(b)    gehoorzaamheid opbrengen.

Tegenspel bieden (a) is niet: tegenstand bieden, maar tegenspeler zijn, tegenspraak bieden – niet als in een wedstrijd maar als in een spel. Het is ook: vragen om tegenspel. Zo kun je mens onder de mensen blijven, ‘gewoon blijven’ en kunnen mensen groeien.

Gehoorzaamheid opbrengen (b) is ook nodig, al is dit tegenwoordig niet bepaald geliefd meer, bijvoorbeeld bij de moderne ouders. Hier is niet bedoeld: slaafs volgen, maar gehoor geven aan de ander, wat ook de leider moet doen. Je moet je ook kunnen invoegen.

Verhaal

Hierover doet een verhaal de ronde. Er meldden zich twee nieuwe leden voor zijn orde. Franciscus zei: “Loop een even mee en doe eens wat ik doe?” Hij ging naar de tuin en plantte een kool – maar verkeerd om, met de wortel naar boven. De eerste nieuweling deed Franciscus na, de tweede niet. Deze laatst werd niet geschikt bevonden voor de orde. Hij was wel geleerd maar niet geschikt in een organisatie; daarvoor was aanpassingsvermogen en –bereidheid nodig. Het was een spel van Franciscus, een test: kun je je invoegen?

Je kunnen invoegen, dit moet ook een leider kunnen. Komt er bij een krant een nieuwe redacteur, moet dan ook meteen de hele vormgeving veranderen? Je eerst invoegen is wellicht beter.

Nog een verhaal

Franciscus wordt wakker van gekreun. Hij gaat er heen. Het blijkt een vastende medebroeder te zijn. Nu werd aan vasten wel een grote waarde gehecht: net zoals Jezus en net zoals de armen immers. Het gevaar is dan om er een wedstrijd van te maken, er te extreem in te zijn. Franciscus zegt dat tegen de broeder “Eet toch iets!” De broeder weigert dit. Dan gaat Franciscus zelf op zoek naar voedsel en gaat zelf eten: hij gaat vóór, zeggend dat God niet wil dat we dood gaan; Hij heeft ons hier nog nodig, op aarde. Dan gaat ook de medebroeder eten.

Dus:

• dienen,
• dragen &
• doen.

Niets ‘bevelen’, wel ‘tegenspel bieden’. Zo kun je werken aan een meer menselijke samenleving. Ja, ook en juist wij, christenen, als ‘voortrekkers’, elkaar steunend in de rug.

Dus:

• dienen,
• dragen &
• doen.

Niets ‘bevelen’, wel ‘tegenspel bieden’. Zo kun je werken aan een meer menselijke samenleving. Ja, ook en juist wij, christenen, als ‘voortrekkers’, elkaar steunend in de rug.

Muzikaal slot

Arno Stieber speelt de Finale Rondo Allegro van Christiaan Ruppe.

Marc Brinkhuis dankt de spreker, die met bloemen vertrekt. Iets later zien we ook de organist Arno met bloemen rondlopen.