Het geheim van de stilte
Leo Fijen & Else te Lindert, Broederenlezing 8 oktober 2014
Laetitia heet iedereen (ongeveer honderd mensen) welkom in de gerestaureerde en heropende Broederenkerk. Nee, nog niet alles werkt hier perfect; met name aan de geluidsinstallatie en de verwarming wordt nog gesleuteld.
Om een open kerk te zijn in een moderne stad, kozen wij voor vier kernwoorden: stilte, aandacht, zorgzaamheid en vreugde. Vandaag dus: de stilte.
Leo Fijen
(1) Leo opent met een gebed: "Stem van de stite, spreek in ons".
Dit is niet zozeer en lezing, alswel het verhaal van kijn eigen ervaring met stilte, o.a. vanuit mijn tocht langs de kloosters van Nederland. Ik houd van de stilte in de vroege ochtend en in de late avond. Ik sta om 6:15 op; dan ervaar ik de bodem van stilte in mijn hart, een heilige ruimte waarin ik mijzelf kan zijn - en waar God kan zijn. Zonder deze bodem van stilte kan ik niet leven. Daarna kan ik beter luisteren en kijken, ook als journalist. Wel vermijd ik waar mogelijk tv, radio, nieuws en krant.
Indrukwekkend was de stilte bij de Trappisten tijdens hun ochtendgebed en de stilte van de zusters die in stilte het Heilig Sacrament aanbidden. Zo heb ik meer mensen ontmoet die graag in stilte leven. Niet dat stilte altijd even vreedzaam is. Zo ontmoette ik een man van 1 meter 93, die vaak door een deur van 1 meter 70 moest gaan. "Ja, " zei hij, "zo kom je jezelf weer eens tegen. Je moet je hoofd wel eens buigen, anders kan God niet bij je komen."
Zonder stilte en buigen kan een mens niet leven, ich niet ontwikkelen. Buigen is afhankelijk zijn, dwars tegen de sfeer van deze tijd in, die zegt 'Rechtop staan! Houd je rug recht!', en dit temidden van veel geluid, lawaai zelfs. Ik vervaar dit; niet uit mijzelf, wel uit God.
Muziek van Else
Leo vervolgt
(2) De stilte aan het sterfbed
Voordien ervaar je de stilte waarin je geroepen wordt er heen te gaan; daar word je stil van.
Ik studeer tegenwoordig HBO theologie. Ik ha dmijn vrouw beloofd na een tentamen naar mijn ernstig zieke schoonvader te gaan. Het tentamen was mislukt; ik was er stil van. Het sneeuwde; de wereld om mij heen werd stil. Ik belde mijn vrouw. "Ga er toch maar heen" zei zij. Dus glibberde ik er door de sneeuw langzaam naar toe. Mijn schoonvader had net een crisis met zijn hart overwonnen. Een uur lang sprak hij tot mij over zijn leven; het leek of hij de balans ervan opmaakte. Dezelfde nacht nog raakte hij in coma en stierf hij.
De stem van mijn vrouw? Het was de stem van God die mij riep. Die spreekt in stilte. Zonder de stilte was ik er niet geweest.
Ook mijn vader wred oud en zwak. Mijn zus riep mij erheen. We hebben bij hem gezeten, thuis, zonder één woord te zeggen. Rustig luisteren, er zijn, de handen vasthouden, hem verzorgend. Daarbij zag ik hoe mager hij was geworden. We waren dichter bij elkaar dan ooit tevoren.
Deze stilte is 'het leven'; leven is vaak wachten. Wachten? In deze tijd waarin iedereen haast heeft en alles snel moet gebeuren? Ja, ook zijn leven. Als stucadoor had hij asbest-kaker opgelopen. "Ik was liever maatschappelijk werker geworden" hoorden wij nu van hem.
Er kwam ook een vrouw op bezoek, een vrouw met een rollator die zelf niet meer kon praten; mijn vader nauwelijks nog. De vrouw luisterde in stilte - alsof het Christus zelf was.
Mijnvader kon nog zeggen: "Als ik niet meer kan bidden, doe jij het dan voor mij?" Hij vroeg om zijn rozenkrans, iets dat ik niet meer gezien had sinds mijn tijd als misdienaar.
De stilte verbond mij met mijn vader op een manier die er met woorden nooit had kunnen komen. Requiescat in pace: heb het rustig. In rust en stilte is hij gestorven.
Muziek van Else
(3) De stilte op het strand, terwijl de wind langs je hoofd strijkt
Daar loop ik dan als journalist met camera en microfoon. De meeste mensen beginnen meteen te vertellen, vanuit die lege ruimte en die stilte.
Elk klooster heeft een centraal stilte plein, waar de monniken doorheen gaan van gebed naar werk van eten naar recreatie. Toch gebeurt daar juist veel in die stille lege ruimte.
Schiermonnikoog, ons kleinste eiland, is ook zo'n plek - waar de gevoelens zich kunnen herschikken en laten verwerken. Zo ontmoette ik daar een vrouw die werkte in een asielzoekerscentrum waar net iemand zelfmoord had gepleegd. Op het eiland kwam zij deze ervaring verwerken. Zo ook een vrouw wier man een jaar geleden zelfmoord had gepleegd, in stilte nu herdacht - en hopelijk iets meer verwerkt.
Stilte - we zijn ervan vervreemd in de huidige maatschappij. Toch kun je in de stilte en de ruimte weer heel worden, zoals bedoeld door onze Schepper die helend is. Het gebeurt er; je hoeft er niets te zeggen, alleen er te zijn.
Pauze - met dank aan de koffiedames.
Na de pauze
(4) De stilte voor de storm - als je boos bent
De Carmelitessen zijn twee uur per dag stil. Ik sprak er de abdis. Zij sprak over die stilte, als je onrecht wordt aangedaan terwijl je er niets aan kunt doen. Zij zwijgt dan bewust. Als je dan zou spreken maak je het alleen maar erger. In de stilte kun je er op een gegeven moment uitgetild worden, door een ander of door De Ander, iets wat jezelf dan niet lukt.
Een jaar later dacht ik hieraan terug toen ik teleurgesteld was over een benoeming die niet doorging na een ongelukkig verlopen sollicitaie. Dan maar niet praten: stil zijn, in jezelf blijven. Er kot een moment dat dan je bron of De Bron in je gaat spreken. Iemand haalt je er uit, je kunt erop wachten, op die ander - waar De Ander in woont. Soms komt er later iemand excuses aanbieden, om vergeving vragen, of je gaat zelf inzien dat het eigenlijk juist goed is dat het zo gelopen is.
Muziek van Else
(5) De stilte in het ziekenhuis - in de nacht voor de operatie
Daar lag ik, alleen, in stilte en hitte, slapeloos op mijzelf teruggeworpen. Weinig licht, alleen kleine geluidjes. Ik zette de tv maar aan zonder geluid. Daar zag ik een miljoen jongeren op het strand van Rio de Janeiro met de paus, in stilte ana het bidden. Daar lag ik, alleen in mijn bed, toch verbonden met anderen. Vanuit mijn bed keek ik naar de tekening van mijn kleinzoon: "Voor opa" en ik voelde mij verbonden.
(6) Liefde in stilte
Deze breekt door als mensen op hun zwakst zijn, op 'het nulpunt van je zwakte' (titel van een boekje). In die stilte ben je niet hemelhoog, neen, in de kelder van je leven, in je gebrokenheid.
Ik was bij mijn moeder op dat nulpunt van haar zwakte, kort voor haar heengaan. In die stilte opende zich een liefdevol contact, de deur openzettend, wachtend op 'de laatste deur'.
Dit zag ik vaker in het pallatieve sentrum waarin ik een taak had. Er is nog iets te doen vóór het einde komt. Juist in de gebrokenheid en de pijn komt er heling, vaak genoeg zonder woorden, in stilte.
Stilte was er ook na de geboorte van mijn eerste kleinzoon. Kort daarna overkwam mijn dochter een ongeval, waarna zij haar kind niet meer zelf kon voeden. Deze pijn hebben we in stilte beleefd, samen. Zij zou niet meer beter worden, was ons voorspeld, maar ze knapte toch weer op, zij het met behoud van enig risico, vernamen wij daarna. Wij, opa en oma, hielden alleen elkaars hand vast in de nacht. Later baarde zij een tweede kind, met risico voor haar eigen gezondheid. Zoals op Pasen het leven herleeft door Christus' offer.
Muziek van Else - en een moment van stilte.