Evangelische spiritualiteit ...

... voor alleman en alledag.

Hubert Bisschops OFS, Franciscaanse Beweging, Broederenkerk 11 oktober 2014

Wat is spiritualiteit?

Dit is inspirerende zingeving, vaak gepaard gaand met een regel, dat wil zeggen een gids hoe te leven. Ons leven verloopt in de tijd, in de loop van de tijd verandert de tijdgeest, dus ook spiritualiteit en de regel veranderen. Leven volgens de regel verandert de mens, de mens verandert zijn omgeving: een dynamisch proces. Dus is het nu anders dan voorheen - dus bij de heropening van de Broederenkerk is het anders dan bij de eerste opening ervan.

Fanciscaanse spiritualiteit

Deze is vooral geïnspireerd door het evangelie, al sinds Sint Franciscus. De boodschap van het evangelie is universeel, dus ook oecumenisch, en wel voor alle tijden t/m het heden. Hij startte de Franciscaanse orden, meervoud, de Minderbroeders in de zin van 'bescheiden broeders'.

• De eerste orde: conventuelen, franciscanen en kapucijnen
• De tweede orde: Clarissen en
• De derde orde: seculieren (OFS), dat wil zeggen leken, al dan niet gehuwd, die 'in de wereld' leven en van wie er later ook in een klooster leven: de franciscanessen en de franciscaanse broedercongregaties. Deze lekenbeweging is typerend voor de Franciscaanse beweging, die steeds dezelfde kernwaarden aanhoudt.

Een dynamische beweging

De minderbroeders (conventuelen) die deze Broederenkerk hebben gesticht zijn niet meer dezelfde als die er nu in zitten. De beweging heeft zich in de loop der tijd ontwikkeld, uitgebreid, gedifferentieerd. Al met al zijn er heel wat van deze kloosters en kerken in Nederland geweest 41 zelfs, waarvan een aantal 'Broederenkerken' de tand des tijds hebben doorstaan - al zijn sommigen daarvan nu geen kerk meer maar bijvoorbeeld bibliotheek.

Toevoeging:

Niet in de lezing zelf, maar daarna werd uw verslaggever op papier hierover nader geïnformeerd:

De conventuelen leven in een klooster, in een communiteit, maar werken 'in de wereld', terwijl de 'spirituelen' meer in hun kluizenarijen blijven.
Allerlei namen passeren in de loop der geschiedenis: conventuelen, observanten (die veel kloosters in Nederland hebben gesticht of van de conventuelen overnamen), coletanen, reformaten, recollecten en meer, sinds 1897 resulterend in, wat de paters betreft, de conventuelen (O.F.M. Conv), de franciscanen (O.F.M.) en de kapucijnen (O.F.M. Cap.).

• Kijk maar even op het bijgevoegde schema.

Franciscus

Eerst was hij de rijke handelaar. Daarna wilde hij ridder worden, begon dus als soldaat ... maar werd krijgsgevangene, die ziek was toen hij werd vrijgelaten. Hij kreeg dromen en visioenen die o.a. zeiden: "Ga terug naar de streek waar je thuis is. Daar zul je vernemen wat je taak is."

Zo ging hij terug naar de streek van Assisi. Hij bezocht de kerkjes daar. In een van die kerkjes bad hij voor het kruis, waarna hij in een visioen de Stem hoorde die zei: "Franciscus, zie je dan niet dat mijn huis geheel in verval is geraakt? Vooruit, ga het voor mij herstellen!" Franciscus schrok hiervan, beefde over al zijn leden en antwoordde: "Zeker Heer, dat zal ik graag voor U doen."

Daarna bad hij:

"Hoogste, roemrijke God, verlicht de duisternis van mijn hart en geef mij het ware geloof, de gegronde hoop en de onverdeelde liefde, het aanvoelen en de kennis, Heer, om uw heilige en waarachtige opdracht (mandatum) te kunnen uitvoeren. Amen."

Hoe leer je Franciscus kennen?

Door zijn geschriften. Zo heeft hij een Testament geschreven. Wel een heel ander soort testament zoals wij dat kennen. Onze testamenten beginnen met "Ik ... (verdeel mijn bezit aldus ...)", maar zijn testament begint met "De Heer heeft mij ... opgedragen ...".

Testament

Hierin staat zijn roeping. Een roeping is een gave en een opgave. Een kernwoord daarin is "boetvaardigheid" - maar anders op te vatten dan in de zin van 'boeten doen voor je zonden'. Het gaat om 'boeten' zoals in ons begrip 'de netten boeten' door de vissers, dus herstellen, repareren, weer heel maken -  in het bijzonder van relaties, die tot God, tot je naasten en tot jezelf. Ook het begrip 'zonde' is hier anders te verstaan, namelijk in mystieke zin: de tijd dat hij nog niet voor God leefde. Een beeld hiervan is het glas dat nog niet doorschijnend is, dat het licht nog niet helder doorlaat.

• Het begin van het Testament in de oudste versie.

Anders kijken

Kijken met de ogen van God, onder leiding van God. Franciscus beschrijft dat het hem eerst "bitter" te moede was als hij melaatsen zag. Nu ging hij ze anders zien en hij spreekt dan van "zoetheid", niet letterlijk op te vatten maar als mystieke term voor "geluk door het ervaren van God". Hij nam de zorg voor de melaatsen op en ging midden tussen hen wonen. Voor hem een ‘ontzettend herstellende’ ervaring’, want  die ont-zette hem (bracht hem van zijn stuk) en her-stelde hem (bracht hem weer op zijn plaats). Hij gebruikt hier beelden: dat van de evangelische graankorrel die als korrel moet sterven om graan te kunnen worden en het beeld van de waterlelie: mooie bloem, met de wortels in de modder.

Kijken voorbij het zichtbare

Franciscus ziet Christus als werkelijk aanwezig bij kerk, kruis, altaar, mis, communie, maar ook in het werk van de priesters, het dienen en het aanreiken van geest en leven. In wat de priester doet, werkt Christus zelf als je Hem inderdaad navolgt.

"Beste broeders, volg niet mij na, volg het evangelie. Geef gehoor aan die inspiratie, blijf er trouw aan. Interpreteer het niet weg (door theologie) maar doe wat daar staat."

Theologie, prima, maar mits de Geest van gebed en toewijding aan God centraal staan en niet de kennis van de mens, laat staan de trots op deze kennis en geleerdheid.

'De Regel'

Franciscus zocht dus naar leefregels; niet zozeer geboden maar eerder een model, een manier van leven volgens openbaring en evangelie in praktische zin, zodanig dat je die leefwijze hier en nu kunt waarmaken, maar ook regels die de tands des tijds kunnen overlevn. Hij stelde 'De Regel' op en de paus keurde deze goed.

De klassieke 'geloften' zijn armoede, gehoorzaamheid en kuisheid. Wat houden deze in? Versta ze niet letterlijk, maar in hun geestelijke betekenis, de geest ervan, de essentie.

• Passage uit De Regel.

'Armoede'

Dit is (bij de Franciscanen) niet zozeer 'zonder bezit zijn', als wel niet meer hebben dan je nodig hebt: een timmerman heeft gereedschap nodig, een prediker boeken. Het gaat erom te erkennen dat wat je hebt van God komt. 'Ken uw plek als schepsel.' Wees niet trots op bezit - ook niet op geleerdheid - gebruik het liever nederig en dienend.

Dit punt, de armoede, heeft tot een strijd in de orde geleid: 'de armoedestrijd'. Waar gaat het nu om? Niet letterlijk om 'armoede', maar om de opdracht van het 'herstellen'. Er valt best iets te herstellen:

• De schepping, het milieu, de dieren en planten,
• de zorg voor de naasten,
• de verhouding met God en kerk,
• de verhouding met de priesters en de mede-broeders en - zusters;
• uiteindelijk
• de verhouding met het evangelie.

Het gaat niet om letterlijke armoede in de zin van bezitsloosheid, evenmin om ascese - laat staan een soort wedstrijd in het ascetisch leven - maar om spiritualiteit, om erkenning van het goddelijke: Wat is echt van mij? Komt het niet eigenlijk van God?

'Gehooorzaamheid'

Nee, niet aan Franciscus of aan de abt. Het gaat om gehoor geven aan de inspiratie van het evangelie, aan Christus dus, en om daar trouw aan te blijven.

'Kuisheid'

Dit begrip lees je weinig in de geschriften. Een enkele maal staat er 'castitas' ('kuisheid') maar overal elders staat 'caritas': liefdevolle zorg voor de naaste. Die moet zuiver zijn.

Ubi caritas et amor, Deus ibi est - Waar vriendschap/zorg en liefde is, daar is God.

Gebed

Gij zijt de heilige Heer, de enige God, Gij die wonderbare dingen doet,
Gij zijt het goede, al het goede, het hoogste goed,
Gij zijt liefde, Gij zijt veiligheid, Gij zijt rust,
Gij zijt beschermer, Gij zijt behoeder en verdediger,
Gij zijt heel onze zoetheid, Gij zijt ons eeuwig leven...

Vrede is een schuilnaam voor God:

‘De Heer geve je vrede’ = 'dat de Heer zichzelf aan jou mag geven'